|
WOUTER
SWETS
(1930 - 2016)
Nestor
van de wereldmuziek in Nederland
De
Nederlandse Alan Lomax
Wouter Swets was een bekende en markante etnomusicoloog. Als een
Alan Lomax verzamelde hij volksmuziek in de Balkan, in de jaren '50.
Zijn arrangementen werden gretig verwerkt in hits van Kate Bush en
Andy Irvine. Swets heeft een groot publiek enthousiast gemaakt voor de
volksmuziek van de Balkan en voor de Turkse, Arabische en
Centraal-Aziatische kunstmuziek. Hij was leider van de orkesten Čalgija
en
Al Farabi. Hij verzorgde radiolezingen voor de KRO en
schreef wereldmuziekrecensies in het maandblad
"Luister".
Čalgija
Op
25 mei overleed Wouter Swets, op 86-jarige leeftijd. Musicus,
etnomusicoloog, componist, leraar, schrijver en bandleider van de
orkesten Čalgija
en Al-Farabi. Maar vooral een pionier, ontdekkingsreiziger, inspirator,
verteller en voortrekker op het gebied van wereldmuziek. Swets heeft
meerdere generaties wereldmuzikanten opgeleid, geïnspireerd en hun oren
geopend voor al het schoons wat er in de wereld te beluisteren valt:
niet de heersende pop, jazz, klassiek of de cross-overs uit de
wereldsteden, maar juist de juweeltjes uit de kleinste dorpen van Albanië,
Macedonië, Bulgarije, Griekenland, Turkije, Iran of Afghanistan. Later
heeft hij veel aandacht geschonken aan klassieke Arabische,
Centraal-Aziatische en met name Turkse muziek.
Via
zijn lezingen, workshops, radioprogramma's, wetenschappelijke artikelen,
polemieken, optredens en CD-recensies heeft hij onnoemelijk veel
muzikanten en muziekliefhebbers op het spoor gezet van traditionele
volksmuziek en van niet-westerse klassieke muziek. Ofschoon hij een
hekel had aan het woord 'wereldmuziek' kunnen we hem met recht de
godfather (of nestor) noemen van de wereldmuziek in Nederland.
Béla
Bartók
In de jaren '50 was Swets één van de eerste musici en musicologen die
veldwerk deden op de Balkan. Hij bezocht verafgelegen dorpen en leerde
van de lokale muzikanten hun volksmuziek met behulp van zijn accordeon.
Thuisgekomen schreef hij al de aangeleerde melodieën op. Later kwam de
bandrecorder er aan te pas. En net als Béla Bartók vertrouwde hij al
zijn opnamen uiteindelijk geduldig toe aan het papier. Gedurende zijn
leven heeft Swets een unieke verzameling transcripties, bandopnamen, 78-
en 45-toerenplaten, LP's en CD's opgebouwd. Uniek omdat veel van deze
muziek sinds lang van de aardbodem verdwenen is. Zijn verzameling wordt
overgedragen aan de afdeling Bijzondere Collecties van de
Universiteitsbibliotheek van Leiden.
In
de jaren '60 kwam dankzij Wouter Swets de volksmuziek van de Balkan via
de radio de huiskamers binnen. In een tijd dat de gemiddelde
concertganger nog nooit volksmuziek van de Balkan had gehoord, richtte
Wouters Swets zijn orkest Čalgija op,
met als doelstelling: Nederlanders laten kennismaken met authentieke
volksmuziek uit een onbekende wereld. Het woordje « authentiek » mag
niet te lichtvaardig worden opgevat. Wouter deed research naar de
herkomst van een bepaalde melodie en ontdeed deze van moderne en
westerse aanpassingen, waardoor de oorspronkelijke schoonheid en
levendigheid weer te voorschijn kwam. Overigens was hij een meester in
het arrangeren en in het componeren van gepaste tussenspelen
(instrumentaal intermezzo tussen twee coupletten van een lied).
Pionier
Het was in die jaren bijna onmogelijk om muzikanten uit de
communistische landen naar het Westen te laten reizen. Dus rond 1970,
toen wereldwijd de belangstelling voor volkscultuur begon te groeien,
zaten Swets en zijn ensemble op de kop van de golf. Zijn pionierswerk
werd niet alleen in Nederland opgemerkt. Ook vanuit het buitenland
kregen de albums van Čalgija
veel
lof. Dat bleek uit enthousiaste recensies, maar ook uit navolging. Het
nummer « Antice, džanam, dušice » (uit de eerste LP van Čalgija) is door Donal Lunny verwerkt in een nummer
van Kate Bush. De Ierse groep East Wind (Andy Irvine)
heeft één van de mooiste arrangementen van Wouters Swets opnieuw
uitgebracht en bewerkt (en na hen vele anderen, waaronder Parne Gadje).
https://youtu.be/IWOvnoGbhO4
; https://youtu.be/vqpkR-I-CKI.
In
de jaren '80 en '90 verlegde Swets zijn aandacht naar de Turkse,
Arabische en Centraal-Aziatische muziek. Met zijn ensemble Al-Farabi
bracht hij een fascinerende CD uit, waarin hij frappante overeenkomsten
liet zien tussen de oude Byzantijnse en Gregoriaanse kerkmuziek
enerzijds en de islamitische muziek anderzijds. Swets was ook in kringen
van Turkse musicologen zeer gerespecteerd. Opvallend was de grote kennis
die Wouter bezat van de geschiedenis van de Balkan en het Nabije Oosten.
Daardoor wist hij veel muzikale ontwikkelingen ook in een bredere
cultuurhistorische context te plaatsen.
Componist
van Turkse muziek
Swets heeft altijd het principe gehuldigd dat je geen
muziekwetenschapper kunt zijn als je ook geen uitvoerend musicus bent.
Hij ging nog een stapje verder: hij ging componeren in de traditie van
de Turkse en Arabische klassieke muziek, inclusief de gewoonte van
moderne componisten om de grenzen van de geijkte kaders op te zoeken.
Enkele van zijn composities zijn te beluisteren op de CD van Ensemble Al
Farabi.
Swets
was een actief lid van de International Folk Music Council (IFMC). Hij
was actief lid van de Society for Ethnomusicology. Hij publiceerde
regelmatig artikelen in het internationale wetenschappelijke tijdschrift
"Ethnomusicology". Naast radiopresentaties in de jaren '60 en
'70 over Balkanmuziek verzorgde Swets in het seizoen 81/82 een serie van
21 radiouitzendingen over « Traditionele Turkse Kunstmuziek ». In 1983
verscheen een boek van Swets met dezelfde titel, uitgebracht door de
KRO.
Wouter
Swets heeft bijna 30 jaar lang wereldmuziek-LP's en -CD's gerecenseerd
in het tijdschrift "Luister". Hij was bijzonder kritisch, maar
kon enorm lovend zijn als het ging om producties die met kennis van
zaken en met grote toewijding waren gemaakt.
Rijke
oogst
Een veelgehoord citaat van leerlingen en bewonderaars: « Mijn leven was
wel heel anders geworden zonder Wouter, in die muzikaal vormende
dagen”. Mede dankzij Swets is er een golf van nieuwe ensembles over
Nederland gespoeld, die zich met grote toewijding hebben toegelegd op
traditionele volksmuziek en natuurlijk ook op eigentijdse bewerkingen en
nieuwe composities. Noem mij één pionier die met succes zoveel zaadjes
heeft gezaaid! We mogen Swets dankbaar zijn voor een rijke oogst: Čalgija, Al Farabi, Ot Azoj, Amsterdam Klezmer Band,
Parne Gadje, Pauni Trio, Čarlama, Barana, Charivari Trio, Čubrica,
Hajnali, Dubbelzijdig, Amariszi, Oriënt Express, Jamas, Sultan,
Kusmet, Taksim, Isalka, Kompania Siga en vele andere
wereldmuziekbands.
Zutphen,
7 juni 2016,
Crispijn
Oomes,
in samenwerking Roel Sluis, Hans Turin, Roland van Abel, Roel Schuyt,
Magnus Robb, Michiel van der Meulen
Soundtrack
"Sulejmanovo oro"
Discografie
:
LP : Calgija: Music from the Balkans and Anatolia No. 1. MU 7425. Munich
Records, 1978.
CD : Calgija: Music from the Balkans and Anatolia No. 2. PAN 2007CD. Pan
Records, 1990
CD : Ensemble Al Farabi: Saba Kar-I Natik, Ilahiler. Pan Ethnic, 2002
info@wereldmuziek.nl |
